พระพิศาลสมณกิจ (อยู่)
เป็นชาวเมืองเพชรบุรี มีถิ่นฐานบ้านเกิดที่บ้านลาดโพธิ์ แขวงบ้านแหลม (ในสมัยก่อนนั้นหมู่บ้านลาดโพธิ์ โพธิ์พระ ขึ้นกับทางอำเภอบ้านแหลม ต่อมาได้ปรับปรุงเปลี่ยนเขตการปกครองใหม่ หมู่บ้านลาดโพธิ์ โพธิ์พระ จึงถูกโอนมาขึ้นกับทางอำเภอเมือง) ไม่ทราบนามบิดามารดาผู้ให้กำเนิด ตลอดจนกระทั่งวันเดือนปีเกิด สันนิษฐานว่าคงจะเกิดในสมัย รัชกาลที่ ๑ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ และก็คงจะได้อยู่ที่วัดคงคารามมาก่อนแต่ครั้งยังไม่สถาปนาขึ้นเป็นพระอารามหลวง จากหลักฐานที่ได้พบเห็นก็คงมีสั้นๆ ว่า เป็นพระราชาคณะที่พระพิศาลสมณกิจเท่านั้น ส่วนก่อนหน้าที่จะดำรงสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะจะได้มีสมณศักดิ์ใดๆ มาก่อนไม่สามารถค้นพบได้ นับเป็นที่น่าเสียดาย ยิ่งนัก แม้จะมีหลักฐานบ่งแน่ชัดว่า ท่านได้ดำรงสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะที่พระพิศาลสมณกิจ ดำรงตำแหน่งที่เจ้าคณะสงฆ์เมืองเพชรบุรีก็ตาม ก็ยังเป็นที่ของใจกันอยู่ว่า ท่านเป็นพระภิกษุมหาเปรียญด้วยหรือไม่ เพราะหลักฐานที่ได้พบนั้นระบุได้แต่เพียงว่าดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสและเจ้าคณะเมืองเท่านั้น ไม่มีรายละเอียดใดๆ นอกเหนือไปจากนี้ หากว่าท่านได้ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดคงคารามวรวิหารเมื่อประมาณปี พ.ศ.ศ.๒๔๕ ตามที่ได้ให้ข้อสันนิษฐานไว้แล้ว ก็ต้องขอสันนิษฐานในที่นี้อีกวาระหนึ่งว่า ในขณะที่ท่านได้ดำรงตำแหน่งเจ้าอาอาวาสวัดคงคารามนั้น น่าที่อายุพรรษาไม่ต่ำกว่ากว่า ๒๐ พรรษา ก็คงจะอุปสมบทเป็นพระภิกษุในราวๆ ต้นรัชกาลที่ ๓ ซึ่งหากว่าเป็นไปได้ตามข้อสันนิษฐานนี้แล้ว ก็น่าที่จะพอสันนิษฐานได้ว่า ท่านคงจะเป็น พระภิกษุปริยัติ เป็นพระมหาเปรียญองค์หนึ่งของเมืองเพชรบุรี เพราะในยุคสมัยนั้นก็มีพระภิกษุจากเมืองเพชรบุรีที่ได้เข้าไปร่ำเรียนเป็นมหาเปรียญในกรุงก็มีอยู่ เช่น สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฉิม)ชาวบางจาน หรือท่านเจ้าคุณโพธิวงศาจารย์ (ผ่อง) ชาวเมืองเพชรบุรี ที่ได้เคยศึกษาอักธรสมัยกับท่านอาจารย์มี แห่งวัดคงคาราม แต่ครั้งรัชกาลที่ ๒ เป็นต้น ท่านเจ้าคุณพิศาลสมณกิจ (อยู่) ก็คงจะได้มีโอกาสได้เข้าไปร่ำเรียนเช่นเดียวกับพระภิกษุที่ทรงคุณที่ระบุมาแล้วในกรุงเทพฯ เช่นเดียวกัน หากแต่เมื่อได้ร่ำเรียนแล้วออกมาอยู่เสียที่เมืองเพชรบุรี จึงไม่ได้เจริญก้าวหน้าในทางตำแหน่งหน้าที่เหมือนพระราชาชาคณะผู้ใหญ่ขาวเมืองเพชร ๒ องค์ที่ได้กล่าวมาแล้วนั้น แต่ก็ต้องขอยืนยันในที่นี้ว่า ข้อความดังกล่าวนั้นเป็นข้อสันนิษฐานเท่านั้น ว่าท่านคงจะเป็นพระมหาเปรียญองค์หนึ่งมาก่อน แต่ข้อเท็จจริงนั้น ในภายหลังหากได้มีการค้นคว้าพบปะหลักฐานข้อเท็จจริงเป็นประการใดก็จะได้ยืนยันกันต่อไป สำหรับสมณศักดิ์พระราชาคณะที่ “พระพิศาลสมณกิจ” ก็เป็นเรื่องที่น่าสังเกตอีกเช่นกัน เพราะสมณศักดิ์ที่เจ้าคณะเมืองเพซรบุรี
